Tijd voor Duitse wijnen

Duitsland is een topgebied voor witte wijn. Iedereen kent natuurlijk de riesling. Het is leuk om te zien hoe riesling wijnfanaten langzaam voor zich laat winnen. Mij overkwam precies hetzelfde. Eerst moet je er niets van hebben, want ‘die tijd is voorbij’. Geen zoete witte wijn meer. Maar dan kom je er achter dat riesling tot groots in staat is. Dat het misschien wel de mooiste witte wijn van de wereld maakt.

De riesling van Egon Muller van de wijngaard ‘Schartzhoffberger’ staat in de top-3 duurste wijnen ter wereld. Ik bedoel maar.

Riesling is er volop in Duitsland, maar er is meer… Neem bijvoorbeeld Sylvaner, een ander wit druivenras die net als riesling strakke wijnen oplevert. Sylvaner mag dan een stuk minder aromatisch zijn, saai is ‘ie zeker niet. Ook pinot noir (spatburgunder) uit Duitsland is een succesnummer – daarvan zien we steeds meer in Nederland.

Het klimaat

Duitsland heeft een koud continentaal klimaat, wat neerkomt op hete zomers, koude winters en gedurende het hele jaar (kans op) regen. Dat laatste is meteen het grootste risico voor de wijnboer. Koele nachten in combinatie met dauw of flinke regenbuien vergroot de kans op meeldauw, een druivenziekte. Met een beetje geluk stopt de regen in de herfst en kunnen de druiven goed en in alle rust rijpen (= smaakstoffen creëren). De oogst vindt meestal pas in oktober plaats; de druiven zijn dan voldoende rijp, bevatten voldoende smaak en suiker. De wijnboer wil de druiven zolang mogelijk laten hangen, maar daar kleeft ook het risico van regen aan vast. Dat is een constante afweging die de wijnboer moet maken. De weersomstandigheden hebben een direct invloed op de kwaliteit, kwantiteit en de stijl van de wijn.

Het is dus allemaal niet zo makkelijk. De wijnboer is enorm afhankelijk van Moeder Natuur, dus alle kleine voordeeltjes die kunt pakken, tellen mee. De meeste zon schijnt op de zuidelijke hellingen, dus +1 als je daar een wijngaard hebt. Een minpuntje is wel dat de hellingen zo steil (soms wel  60%) zijn dat er geen machine bij kan komen: alles gebeurt dus met de hand.

Extra punten als je wijngaard dan ook nog aan een rivier ligt. De reflectie van het zonlicht in de rivier zorgt voor meer warmte, dus nog (meer kans op) rijpere druiven. Het stromende water biedt ook bescherming tegen de vrieskou in de winter. Daarnaast is ook de bodem van belang. In de Moezel is beroemd om de donkere bodem van leisteen. Het heeft de eigenschap vocht en warmte vast te houden. Weer een pluspuntje, aangezien elk zonnestraaltje telt hier.

Dat allemaal bij elkaar, plus de beslissingen van de wijnboer zelf (zoals de manier van snoeien, het moment van oogsten, etc.) noemen we het terroir. 

De oogst

Om de rijpheid van de druiven zo belangrijk is, is dat ook de rode draad binnen de Duitse wijnwetgeving. Hier kijken we dus niet alleen naar de herkomst van de wijn, maar naar het suikergehalte van de druif op het moment van oogsten.

Duitse druivenrassen

Witte druiven:

• Riesling
• Muller-Thurgau (rivaner)
• Silvaner
• Weissburgunder (pinot blanc)
• Grauburgunder (pinot gris)

Blauwe druiven:

• Spatburgunder (pinot noir)
• Dornfelder

De regio’s

Goh, denk je net dat je het een beetje door hebt met al die wijnwetgevingen van Frankrijk – is het in Duitsland weer anders. Er is een plas aan Deutscher Wein en Landwein, dat zijn de eenvoudige tafelwijnen, waarvan je twee flessen voor drie euro bij de Duitse supermarkt op de kop kan tikken. De kwaliteitswijnen zijn te herkennen door de labels Qualitätswein of Prädikatswein op het etiket.

Qualitätswein moet uit één van de 13 Anbaugebieten (wijngebieden) komen en de druiven moeten een bepaalde rijpheid hebben. Om te bepalen welke stijl er in de fles zit, worden er verschillende termen gebruikt:

1. Trocken: Een droge wijn met 9 gram restsuiker per liter, of minder.
2. Selection: Hetzelfde als Trocken, maar speciaal voor wijnen uit de Rheingau. De druiven zijn altijd met de hand geplukt.
3. Halbtrocken/: Dit is halfdroog dus ietsje zoet. Het mag tot 12 gram restsuiker bevatten.
4. Classic: Hetzelfde als halbtrocken, maar mag iets meer restsuiker bevatten – tot 15 gram per liter.
5. Feinherb: Niet officieel, wel veel gebruikt als alternatief voor Halbtrocken.
6. Liebliche: Een zoete wijn tot 45 gram restsuiker per liter.
7. Süß: Een zoete wijn met meer dan 45 gram restsuiker per liter

De 13 wijngebieden van Duitsland

In totaal heeft Duitsland ongeveer 100.000 hectare wijngaard. Dat klinkt veel, maar is toch kleiner dan Bordeaux. Dat zijn de Ahr, Moezel, Mittelrhein, Nahe, Rheingau, Rheingessen, Pfalz, Hessische Bergstraße, Saale-Unstrut, Sachsen, Franken Württemberg en Baden.

De belangrijkste licht ik hieronder toe.

• Moezel
  Lange tijd leefde ik in de veronderstelling dat de Moezel een random gebied voor zoete wijn was. Als wine lover klinkt dat echt heel dom, want niets is minder waar. De Moezel is een van de mooiste wijngebieden ter wereld. De beste wijngaarden staan op de steile hellingen aan de oevers van de Moezel. De rieslings zijn hier meestal lichter in body en alcohol met hogere zuren dan de riesling in Rheingau, Rheinhessen en Pfalz.
• Nahe
  Tussen de Moezel en Rheinhessen ligt de Nahe. De beste wijngaarden staan weer op de steile hellingen, dit keer niet aan de Moezel maar aan de Nahe. Riesling is ook hier het meest aangeplante druivenras. Qua stijl ligt het tussen de lichte Mosel-variant en de vollere Rheingau/Rheinhessen/Pfalz-variant in. Het is hier meestal iets warmer dan de Mosel, dus soms iets meer rijpere fruitaroma’s dan Mosel.
• Rheingau
  Klein maar fijn. En prestigieus. De beste wijngaarden zijn ook weer te vinden op de steile hellingen aan de Rijn, maar hier komt er nog een ander natuurwonder in het spel: het Taunus gebergte. Het beschermt de druiven tegen weer en wind en zorgt ervoor dat de druiven onder optimale condities kunnen rijpen. De riesling hier is wat voller, herkenbaar perzik-karakter. Naast riesling komt hier ook mooie spätburgunder vandaan.
• Rheinhessen
  Het grootste gebied van Duitsland. Hier worden alle druivenrassen aangeplant en alle stijlen wijnen gemaakt. De hellingen bij het dorpje Nierstein is beroemd vanwege haar volle rieslings. Een heel andere stijl dan de strakke uit de Moezel. Sinds een paar jaar is de focus hier verlegd van kwantiteit naar kwaliteit. Hear, hear.
• Pfalz
  Op één-na-grootste gebied. Een groot gedeelte van het gebied is te vergelijken met de Elzas. Net als Elzas is het er droog, omdat het wordt beschermd door het Haardt gebergte (i.p.v. de Vogezen in de Elzas). Alle druiven worden hier aangeplant, maar riesling en muller-thurgau zijn de grootste.
• Baden
  Het warmste en zuidelijkste gebied. Dat geeft dus ook de meest volle wijnen met de meeste alcohol. De beste wijngaarden liggen op de zuidelijke helling van de Kaiserstuhl. Te warm voor riesling, maar perfect voor de spatburgunder.
• Franken
  Dit is het gebied waar silvaner ten tonele komt. Silvaner is gevoelig voor vrieskou, dus wordt de druif op de zuidelijkste, warmste hellingen geplant.

Prädikatswein

Voor Pradikätswein gaat nog een stapje verder en is eigenlijk makkelijker te omschrijven als Qualitätswein met een Pradikät. Die term werd vroeger gebruikt. De wijn moet dus in ieder geval een Qualitätswein wijn; afkomstig uit één van de 13 wijngebieden en voldoen aan bepaalde eisen met betrekking tot het suikergehalte ten tijde van de oogst. Precies dat bepaalt welk Pradikät de wijn krijgt.

Het suikergehalte wordt gemeten in Oechsle en varieert van 67-82 Oechsle voor Kabinett tot 150-154 Oechsle voor Trockenbeerenauslese. Die minimale hoeveelheden zijn per gebied en per druivenras wettelijk vastgelegd. Leuk om te weten: één graad Oechsle komt overeen met ongeveer 2,5 gram suiker.

In welke categorie de wijn zit, staat op het etiket samen met de regio waar de wijn vandaan komt. Het specifieke dorp met de specifieke wijngaard wordt ook vaak vermeld op het etiket. Het wordt moeilijker als je op zoek bent naar een kwaliteitsindicatie. De wetgeving heeft geen premier cru of grand cru die je vertelt dat je een mooie fles in handen hebt.

Het kan een groot verschil maken uit welke regio je Prädikatswein komt. De één zal zoet smaken, de ander helemaal niet zo. Dat heeft te maken met de zuren. Als er veel zuren in de wijn zitten, dan heeft het meer suiker nodig om daar tegen op te kunnen boksen. Het is dus heel leuk en interessant om eens een wijnproeverij te doen met rieslings uit verschillende regio’s of uit verschillende categorieën. Meer weten over de categorieën? Check dit artikel.

Grosses Gewächs

Niets, of bijna niets, weten over het terroir van de wijn is niet handig. Dat vonden de producenten ook. Een onafhankelijke groep van ongeveer 200 wijnproducenten heeft daarom het Verband Deutscher Prädikats (VDP) opgericht. Zij hebben de wijngaarden van Duitsland ingedeeld a la Bourgogne. Op terroir, dus. De top van de ladder, de Grand Cru, wordt hier Grosses Gewächs (GG) genoemd. Staat dat op de fles, dan weet je dat één van de beste wijnen van Duitsland in handen hebt. Een kleine kanttekening is wel dat deze titel alleen gebruikt mag worden door de leden van de VDP. Het is dus een trademark, maar het staat wel algemeen bekend als betrouwbaar kwaliteitskeurmerk.

Hieronder zie je de wijngaarden op de Kaiserstuhl in Baden (copyright – Vinous.com). 

Deze club bepaalt van welke druif in welke regio een GG gemaakt mag worden:

• Mosel alleen riesling (hoe lang nog?)
• Nahe alleen riesling
• Rheingau van riesling en spätburgunder
• Rheinhessen van riesling en spätburgunder
• Pfalz van riesling, weissburgunder en spätburgunder
• Baden van verschillende druivenrassen
• Franken van silvaner, riesling, weissburgunder, grauburgunder, spätburgunder

Voor deze blogpost heb ik de volgende bronnen geraadpleegd:

• Passie voor Horeca – Wijngebied Duitsland
• Winefolly – Understanding German Riesling by the label
• Jancis Robinson – The Oxford Companion to Wine