Van meeldauw tot flavescence dorée: de strijd in de wijngaard

Moedertje natuur, we houden ervan, maar och wat maakt ze ons het leven lastig af en toe. In de meeste Europese landen is de oogst inmiddels begonnen. De tijd van het jaar voor de wijnmakers, maar voor een wijngaardmanager is het juist het moment om te evalueren. Het harde werk zit erop en de eerste weddenschappen wat betreft de oogst (in hectoliter per hectare) zijn gemaakt.

Hoeveel procent zijn we verloren aan meeldauw, hoeveel is er afgeknibbeld door konijnen, zwijnen en vogels, en hoe zit het met de zwarte rot?  Het ‘managen’ van problemen in de wijngaard is een gecompliceerd verhaal. Hieronder een drietal voorbeelden van ziektes waar ik de afgelopen vijf maanden druk mee ben geweest.

Valse meeldauw (downy mildew)

Deze hardnekkige schimmel, die veroorzaakt wordt door een pathogen genaamd ‘plasmopara viticola’, is een grote hindernis voor wijnbouw. Vermoedelijk afkomstig uit Noord-Amerika, heeft deze schimmel zich na de grote crisis van de druifluis in de jaren tachtig over de wereld verspreid.

Meeldauw is een schimmel die overwintert in de bodem en in de lente zijn sporen laat rondvliegen. De eerste tekenen van infectie verschijnen meestal op de jonge bladeren van wijnstokken. Naarmate het seizoen vordert, kunnen ook de scheuten en druiventrossen worden aangetast. De sporen vermenigvuldigen zich op de onderkant van het blad tot kleine kolonies in de stomata.

Natte oppervlaktes na een regenbui en lekker warm broeierig weer zijn perfect voor meeldauw. Meeldauw is te herkennen aan lichte olie-achtige vlekken op het blad. Zolang het weer niet langdurig droog en zonnig wordt, blijft de schimmel zich verspreiden, waardoor de bladeren minder efficiënt worden en de druiven uitdrogen.

De sporen van de schimmel worden vrijgegeven wanneer ze ‘rijp’ zijn. Daarnaast moet de bodem vochtig zijn en de temperatuur tussen 12 en 13 graden Celsius.

De eerste infectie gebeurt meestal door regenspetters die de sporen naar de jonge bladeren overbrengen, of door de wind. Het is belangrijk op te merken dat de bladeren een oppervlakte van ongeveer 6 tot 8 vierkante centimeter per 10 centimeter scheutlengte moeten hebben om vatbaar te zijn voor infectie.

Als er ongeveer 10 mm regen valt gedurende twee opeenvolgende dagen bij een luchttemperatuur van 10 graden Celsius, zorgt dat voor ontspruiting van de sporen. De bestemming vindt meestal ‘s nachts plaats, omdat zonlicht en hogere temperaturen het ontkiemingsproces kunnen vertragen.

Wat je er tegen kan doen? Spuiten! Dat doe je voor en na de regenbui, als je biologische sprays gebruikt die op de oppervlakte van de plant blijven. In een normaal seizoen in Bordeaux betekent dit ongeveer 10 sprays, is het een ‘meeldauw’ jaar dan kan dit wel oplopen tot 20 sprays. Mis je een spray-moment? Dan heeft meeldauw vrij spel en sta je meteen 5-0 achter. Sommige boeren hebben dit jaar (2023) wel 50% van hun oogst verloren.

Daarom is het zo belangrijk om de weersvoorspellingen nauwlettend te volgen, al vanaf het vroege voorjaar.

ESCA

ESCA, ook wel de zwarte mazelen genoemd, is de meest beruchte stamziekte in Europese wijngaarden. Het zorgt voor rot in de stam, verminderde sapflow, necrosis in de bladeren met als gevolgd: verminderde fotosynthese.

Een wijnstok kan jaren leven met ESCA, maar zal nooit echt oud worden. De ziekte wordt veroorzaakt door een combinatie van zo’n 30 micro-organismes. Er zijn drie verschillende momenten waarop een plant geïnfecteerd kan raken. De wijnstok kan al besmet worden door aangetast plantmateriaal in de nursery (dat gebeurt niet zo vaak meer door betere hygiëne), tijdens het enten van het druivenras op de onderstok of door grote snoeiwonden in het voorjaar. We zien de symptomen meestal bij wijnstokken tussen de 15 en 35 jaar.

Eenmaal ‘binnen’ creëert de bacterie rot dat de sapflow steeds meer blokkeert. De sapflow zorgt voor de verspreiding van alle voedingsstoffen in de plant. Wanneer dit niet lekker doorstroomt krijgen de bladeren het lastig. Het begint met verminderde fotosynthese en uiteindelijk bladuitval. De wijnstok produceert nog wel druiven, maar met minder zuren en minder polyfenolen (tannine, etc).

Wat je ertegen kan doen? He-le-maal niets, hooguit de stok eruit trekken en herplanting. Lastige beslissing, zeker aangezien een wijnstok met ESCA alleen in jaren met droogte symptomen laat zien. 

Flavescence Dorée (FD)

FD is een ziekte die wordt veroorzaakt door ‘candidatus phytoplasma vitis’ en wordt verspreid door de sprinkhaan ‘cicadelle scaphoideus titanus’. Zo, spreek die zin maar eens drie keer achter elkaar uit. Dat is bijna net zo onmogelijk als het bestrijden van deze ziekte. FD is zo gevreesd dat je elke besmette plant moet melden bij een nationale organisatie.

In Margaux in Bordeaux is het een groot probleem. Gezamenlijk bestrijden châteaux deze ziekte door middel van verplichte insecticide sprays (Pyrevert) in gevoelige wijngaarden. Want: eenmaal besmet is de wijnstok niet meer te redden.

De plant wordt rigoreus uit de wijngaard getrokken en verbrand. Heftig! Hoe herken je FD? Het blad van de plant verandert van vorm en krijgt een gele of rode kleur, afhankelijk van druivenras (blauw of wit). De groei van de wijnstok stagneert en de druiven blijven onrijp of verschrompelen.

Wat je ertegen kan doen? Niet veel, hooguit het monitoren. Fun tip: de larve van dit type sprinkhaan kun je herkennen aan het feit dat het zich als een soort krabbetje over het blad verplaatst. Het monitoren betekent in praktijk kilometers door de wijngaarden banjeren. Steekproefsgewijs zoekend naar sprinkhanen in verschillende stadia. Fijne wedstrijd.

Phylloxera

Ken je hem nog; de druifluis die vrijwel alle wijngaarden in Europa uitroeide? Schrik niet, dit beestje bestaat nog steeds en is nog steeds actief. Shocking!

Deze ontdekking deed ik in een nieuw geplante wijngaard. Vol verbazing stond ik te kijken naar compleet vervormde bladeren vol gele en roze bolletjes. Het is inmiddels bekend dat de druifluis niet houdt van Amerikaanse onderstokken en daarom enten we onze Europese druivenrassen op die wortels. Problem solved!

Wat ik echter niet wist, is dat dit insect bijzonder gek is op de bladeren van de Amerikaanse wijnstokken. Dit zie je vooral in nieuwe wijngaarden die nog geen Europese druiven als ‘bovenstuk’ hebben. Gelukkig is de dreiging van de druifluis tegenwoordig minimaal, omdat de meeste wijngaarden voorzien zijn van Amerikaanse onderstokken. We hebben er dus niet veel meer van te vrezen.

Meer lezen van Rianne?

Rianne Ogink studeerde in 2022/2023 in Bordeaux. Inmiddels werkt ze als assistent-wijnmaker bij een chateau in Pessac. Af en toe schrijft ze voor Le Club des Vins. Hieronder vind je meer blogs van Rianne.